Heurystyka Dostępności

Wyobraź sobie, że właśnie słyszysz w wiadomościach o katastrofie lotniczej. Chwilę później rezygnujesz z planowanej podróży samolotem i postanawiasz jechać 12 godzin samochodem, „bo to bezpieczniejsze”. Czy to logiczne? Nie bardzo. Ale za to... bardzo ludzkie. To właśnie działa heurystyka dostępności – jeden z najczęstszych błędów poznawczych, który zniekształca naszą ocenę ryzyka i prawdopodobieństwa.

Heurystyka to skrót myślowy, uproszczony mechanizm, który ma pomóc nam podejmować decyzje szybciej. Działa trochę jak „autopilot” w głowie. Nie analizujesz wszystkich danych – sięgasz po to, co najłatwiej przypomnieć sobie z pamięci. A to, co łatwe do przywołania, wydaje się… bardziej prawdziwe, bardziej typowe, bardziej prawdopodobne.

Heurystyka dostępności mówi:

„Jeśli coś łatwo przychodzi Ci na myśl – to znaczy, że jest tego dużo lub że jest to ważne.”

Tylko że to… rzadko bywa PRAWDZIWE

Jak to działa?

Wyobraź sobie, że ktoś zapyta Cię:
– Czy więcej ludzi umiera na raka żołądka czy w wypadkach samochodowych?

Większość osób odpowie: w wypadkach samochodowych, choć statystycznie to rak żołądka zabija więcej ludzi. Dlaczego? Bo o wypadkach słyszysz codziennie w mediach. Twoja pamięć ma je „na wierzchu” – są dostępne. Informacje trudniejsze do przypomnienia wydają się... mniej ważne lub mniej prawdopodobne.

Przykłady z życia:

• Media i lęki społeczne: Po serii reportaży o porwaniach dzieci rodzice boją się puszczać dzieci same na plac zabaw, choć statystyki przestępczości są stabilne lub wręcz maleją.
• Podejmowanie decyzji zakupowych: Po obejrzeniu kilku filmów na YouTube o awariach danego modelu telefonu stwierdzasz: „Na pewno się psuje!” – choć w skali tysięcy egzemplarzy to incydenty.
• Związki i konflikty: W kłótni przypominasz sobie wszystkie sytuacje, gdy partner Cię zawiódł – te wspomnienia są dostępne i wzmacniają przekonanie: „Zawsze mnie lekceważy!” Mimo że statystycznie to może być zaledwie kilka epizodów.
• Decyzje finansowe: Słyszysz, że ktoś znajomy zarobił fortunę na kryptowalutach, więc też chcesz zainwestować. Prawdziwe dane o stratach są trudniejsze do przypomnienia – bo o porażkach ludzie nie opowiadają tak chętnie.

Skąd się to bierze?

Nasze mózgi są tak zaprogramowane, by reagować szybko – niekoniecznie trafnie. W czasach prehistorycznych błyskawiczna reakcja mogła ratować życie. Dziś jednak ten sam mechanizm działa przeciwko nam, zwłaszcza w świecie pełnym emocjonalnych bodźców, fake newsów i przeładowania informacjami.

To, co emocjonalne, sensacyjne, wizualne – zostaje w pamięci mocniej. A to, co logiczne, chłodne i nudne – ucieka w cień. Dlatego np. po obejrzeniu kilku thrillerów możesz mieć wrażenie, że świat jest niebezpieczny. Choć nic w Twoim otoczeniu się nie zmieniło.

Co mówi nauka?

Heurystykę dostępności opisali w latach 70. psycholodzy Amos Tversky i Daniel Kahneman – ten sam duet, który zrewolucjonizował rozumienie ludzkiego myślenia. To właśnie Kahneman w bestsellerze "Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym" pokazuje, jak często nasz „System 1” (szybkie, intuicyjne myślenie) prowadzi nas na manowce.

I choć wiemy, że mózg nas oszukuje – nadal wolimy ufać swojej intuicji, bo tak jest szybciej, łatwiej, wygodniej.

Jak się chronić przed heurystyką dostępności?

• Zadaj sobie pytanie: „Czy to, co przychodzi mi do głowy, to pełna prawda, czy tylko to, co najłatwiej sobie przypomnieć?”
• Sprawdź dane: Zamiast ufać tylko wspomnieniom – poszukaj liczb, faktów, alternatywnych źródeł.
• Porozmawiaj z kimś z zewnątrz: Ktoś, kto nie siedzi „w Twojej głowie”, może spojrzeć świeżym okiem.
• Zweryfikuj emocje: Jeśli coś Cię bardzo porusza – to prawdopodobnie Twoja pamięć będzie skrzywiona w tę stronę.
• Ćwicz myślenie systemowe: Staraj się nie podejmować decyzji pod wpływem jednej historii, zdjęcia, wspomnienia.

Twój mózg jest opowiadaczem historii. I bardzo często opowiada je z fragmentów, które akurat leżą na wierzchu. Heurystyka dostępności nie czyni Cię głupszym – czyni Cię człowiekiem. Ale świadomość jej działania może uczynić Cię mądrzejszym w decyzjach, ostrożniejszym w ocenach i bardziej pokornym wobec własnych przekonań.

„Nie wierz wszystkiemu, co myślisz. Nie jesteś swoimi myślami.”

Więcej moich artykułów znajdziesz na https://www.linkedin.com/in/sylwiapoluspompa